Kapitein Patrick Foss OBE (1913-1996)

Het ontstaan van British Airways - in de vorm van BOAC - na 1945 was voor een groot deel te danken aan de oorlogservaringen van RAF Transport Command. Naarmate de oorlog vorderde, werden mannen en materialen, die tot dan toe over zee werden vervoerd, steeds vaker door de lucht vervoerd in vluchten die de hele wereld omspanden.

Veel van deze ontwikkeling begon tijdens de campagne in Noord-Afrika en het beleg van Malta, beide oorlogsgebieden waar schepen een gemakkelijk doelwit bleken te zijn voor vliegtuigen en onderzeeërs. Aan de basis hiervan stond Patrick Foss, toen een jonge wing commander.

Opgeleid aan het Pangbourne Nautical College ging Foss in 1932 bij de RAF, hoewel hij een carrière in de burgerluchtvaart voor ogen had. Maar de oorlog eiste zijn diensten op en hij zou een RAF-man blijven. In de zomer van 1940 vloog hij in de Battle of Britain en nam hij deel aan de eerste bombardementen op Duitsland.

Daarna werd hij naar Malta gestuurd waar hij het bevel voerde over een Wellington squadron dat vanaf het eiland opereerde en vluchten uitvoerde tegen Siciliaanse en Zuid-Italiaanse havens. Napels, Bari en Brindisi werden allemaal aangevallen in de herfst van 1940 met als doel de Italiaanse aanvoerlijnen naar hun troepen in Albanië - van waaruit ze Griekenland en Libië aanvielen - te verstoren.

Malta was niet alleen een potentieel wespennest voor bommenwerpers, het werd ook gebruikt als verzamelplaats voor vliegtuigen die van Groot-Brittannië naar Egypte vlogen, waar de Desert Air Force werd opgebouwd. Dit was een vlucht waarop ze extreem kwetsbaar waren voor aanvallen door de luchtmachten van de geallieerden van de As, nog afgezien van het feit dat nauwkeurige navigatie nodig was om zo'n klein eiland te vinden en veel van de bemanningen van de veerboten niet bijzonder ervaren waren, omdat ervaren bemanningen hard nodig waren voor de luchtverdediging van Groot-Brittannië.

Foss ontdekte dat het aantal slachtoffers bij het overzetten van vliegtuigen naar Malta - één op de vier ging verloren - hoger was dan dat van Bomber Command tijdens operaties boven Duitsland. Dit maakte hem kwaad en hij stelde een trainingspamflet op Hoe vind ik Malta in het donker. Het trok de aandacht van zijn superieuren en hij kreeg het bevel om zich te melden bij het Air Ministry in Londen. Op 27-jarige leeftijd werd hij benoemd tot Assistant Director of Organisation, Ferrying.

In die hoedanigheid was hij verantwoordelijk voor het organiseren van het transport van de luchtlandingstroepen voor de invasie en voor het vliegen van hooggeplaatste Russische en Amerikaanse functionarissen en Britse vips. Onder hen bevond zich Churchill op zijn geheime missie naar de Middellandse Zee, Caïro, Casablanca, Moskou en uiteindelijk Jalta. In zijn autobiografie Climbing Turnsbeschrijft Foss zijn eerste ontmoeting met Churchill. De premier vroeg: "Wie is deze jongeman? Toen hij hoorde dat Foss zijn adviseur voor luchttransport was, keek Churchill hem aan en zei: "Dus je neemt me mee om Joe te zien? Voor een wild moment kon Foss niet bedenken wie Joe zou kunnen zijn. Toen realiseerde hij zich dat Churchill Joseph Stalin bedoelde. 'Ja, meneer,' antwoordde hij. 'Wel,' zei Churchill, 'hoe zal het zijn in Teheran? Zal ik warme onderkleding nodig hebben?'

In maart 1943 werd Foss gepromoveerd tot Group Captain (Operations) als pionier van het nieuw gevormde Air Transport Command. Binnen een jaar was het nieuwe commando uitgebreid van tien naar 700 mensen. Tijdens de landingen op D-Day in Normandië vervoerde Transport Command's 38 Group de luchtlandingstroepen van het leger in zo'n 200 Dakota C47s.

Tegen het einde van de oorlog kreeg Foss de leiding over de nieuwe School of Air Transport in Netheravon op Salisbury Plain. Niets beters had me kunnen overkomen," zei hij later. Het was een kans om de zaak te bevorderen die mij het meest na aan het hart lag om officieren, die van gevechtscommando's naar transport werden overgeplaatst, te trainen in de manieren van het bedienen en managen van een nieuw concept van vliegen. Tegen het einde van de oorlog hadden zo'n 300 officieren de luchttransportschool doorlopen.

Een opgewekt en ongenuanceerd geloof kenmerkte Foss, zowel in oorlog als in vrede. In de jaren 1930 was hij lid geworden van de Oxford Groep (later Moral Re-Armament) die hem had uitgedaagd om zich dagelijks te oefenen in "vertrouwen en teamwerk, gekoppeld aan het vragen aan God om te laten zien wat juist is", zoals hij het uitdrukte. Hij beweerde dat veel van zijn initiatief en bereidheid om verantwoordelijkheid te dragen hieruit voortkwamen.

Begin 1947 vertrok hij - naar verluidt om bij te komen van de uitputting van de oorlog - met twee metgezellen op een gevaarlijke reis om een eenmotorige Percival Proctor door Europa en via Kenia naar de Kaap te loodsen. Kenia werd zijn tweede thuis en hij verhuisde erheen met zijn vrouw Margaret na hun huwelijk in 1952.

Daar wijdden ze hun hele tijd aan morele herbewapening. Het was de periode van de Mau Mau-opstand tegen het Britse koloniale bewind. Foss leerde Jomo Kenyatta kennen, de latere eerste president van Kenia, en andere Kikuyu-leiders van Mau Mau. Hij vond dat deze mannen, die waren gearresteerd vanwege hun betrokkenheid bij de ondergrondse van Mau Mau, niet alleen in detentiekampen moesten worden vastgehouden, maar dat ze moesten worden geheroriënteerd om hun volk te leiden bij het opbouwen van een natie. Dit leidde tot de oprichting van een nieuw kamp in Athi River waar een dergelijke aanpak werd toegepast. Velen die het Athi River experiment meemaakten, kregen verantwoordelijke functies in het onafhankelijke Kenia.

Patrick Foss keerde in 1960 terug naar Engeland. Vanaf 1961 was hij 20 jaar lang secretaris van de Friends of the Westminster Theatre, dat in die tijd dienst deed als een van de belangrijkste propagandaonderdelen van de MRA.

Hij laat zijn weduwe Margaret en een zoon en dochter achter.

Group Captain Patrick Foss, OBE, een oprichter van RAF Air Transport Command, stierf op 6 november 1996 op 82-jarige leeftijd. Hij werd geboren op 8 november 1913.

Voor het eerst gepubliceerd in The Times, november 1996